Bukukuwan Muzika da raye-rayen al'umar Mboyawa da ke Nijeriya, ta wurin Abi Benson Silon
Akwai raye-raye da muzika mabambanta na Al'umar Mboi wanda suka nuna fuskoki dabam-dabam na al'adu, kuma ba su zama su kaɗai, sunayen suna da alaka da bukukuwan da aka yi domin su. Mutum ba zai iya yin magana a kan kaɗe-kaɗe ba tare da alakanta su da buki da ake yi akai ba. Waɗannan sune bəlato, zugo, tawo, isho, co-wotta da sauransu. Ko wace irin buki da raye-rayen ta tana da nata lokaci da kuma waɗanda abin ta shafa. Waɗannan ababe da aka lisafta su ne bukukuwa da muzika na gargajiyar mutanen Mboi.
1. Bəlatoː wannan muzika kuma a loto guda buki ne wanda take da kaɗe-kaɗe da rawa ta mussamman. Mutum ba zai iya ambaci kaɗe-kaɗen dabam da bukin ba. Ana yin ta ne sau biyu a matakai dabam-dabam. Lokaci ne na nuna ballagar 'ya'ya mata da suka kai tashe kuma ana masu kallon 'yanmata ballagagu, shiryayen bukin na tattare da saka lamba a jikinsu wada sun nuna cewa sun kai a aurad da su. Bəlato an saba yinsa ne a watana Mayu, ana kuma yinsu ne sai bayan shekara biyu da ake kira Gafata da. Bayan shekara ta gafata sai shekaran da za'a yi wa maza da mata biki, watau inda za'a haɗa Bəlato da Zugo. A wannan shekara ce al'ummar Mboi tana kira Wandikra. Ya zama wa ko wace yarinya tilas ta bi waɗannan matakai kamin nan tayi aure.
2. Zugoː A hannu guda wannan kaɗe-kaɗe wani iri ne da take da manufan da ke na 'ya'ya maza mussamman (samarai) waɗanda sun kai aure kuma suna shirye. Wancan lokacin kaciya ne wanada na nuni da cewa sun kai aure kuma tana garzaya su zuwa shirin auren. Samaran masu shekaru kimani 18-20 zuwa fiye da hakan ne ake ɗaukan su akai su wani dutse mai tsawon gaske nesa da gari wanda aka ayyana domin Zugo. Waɗansu magabata da aka shirya ne zasu yi masu bulala na horo wanda zai shirya su kuma ya nuna cewa sun kai aure; dukansu za'a barsu a wurin na tsawon wata guda. A wata zamansu acan ana ce da ita Abaɓe a lokacin watana Maris. 'Yanmazan ana ce dasu Ɓuhã (watau samarai) . Bayan kowace lokaci daga wancan rana, dattawan zasu dinga cewa waɗannan matasa, Ngu-fun, i-nge egune, ma'ana “ka ci, yanzu kai ballagaggen namiji ne”. Wannan alama ce cewa, ka yi lura a cikin yanke shawarwarin ka.
3. Wandikra: akwai shekarar da ta ƙunshi bukukuwan mata na maza (Zugo da Bəlato) da za a yi tare. A wannan shekara Mboi mutane suna kiransa Wandikra. Kullum sai bayan shekara ta Gafata.
4. Tawo: Wani nau’in bukin waka ne da ke da kade-kade da raye-raye daban-daban na sauran bukukuwa. Ana buga shi kuma ana gudanar da shi nan da nan bayan wata guda bayan bukin Zugo. Tawo wani nau'i ne na nishaɗin kiɗa wanda ke zama a matsayin bayanin rufe bikin Zugo don ba da dama ga Bəlato. Da zarar an shirya Tawo a cikin wannan shekara, kowane ɗan ƙasar Mboi ya tuna cewa ‘ba za a ƙara waƙar Zugo da shagalin biki a duk faɗin ƙasar da kuma ko’ina da ƙungiyar Harsuna ta mamaye ba sai nan da shekaru biyu masu zuwa.
5. Isho: Ana yin sa kuma ana kiyaye shi a kusan watan Satumba zuwa Oktoba. Babban manufar wannan kade-kade da shagalin bikin shine bikin lokacin girbi. Kafin wannan taron, ga manyan Sarakuna da sarakunan fada ciki har da duk wanda ke da hannu wajen yanke shawarar velavelto (masu yanke shawara na shugaban kasa) ba a yarda su ci dawa har sai kwanaki biyu kafin bikin da kuma kwanaki.
Co-wotta: Ana kiyaye shi kusan Maris zuwa Afrilu. Dalilin wannan biki da kade-kade dangane da matattu tsofaffi maza da mata wadanda suka kai shekaru 70 zuwa sama da shekaru kafin su rasu. Mai magana da yawun Mboi ya yi imanin cewa ko da yaushe rayukan marigayin a rataye ne kuma suna yawo a wurin da aka takaita da wurin hutawa na wucin gadi. Sai a bar mamaci a wurin a ba shi abinci a gidansa inda masu rai suke (mutanen mamacin za su ajiye masa abinci a gidansa yana zuwa ya ci lokaci-lokaci har sai lokacin da yake zaune. Ana lura da Co-wora (mai guda ɗaya) Bayan taron a mutunta shi/ta to za a tura shi zuwa ga kaddara ta ƙarshe don jin daɗi na dindindin kuma ba za a ƙara ba shi abinci ba. Wannan ya ƙunshi kiɗa da kiɗa. raye-rayen da suke kwana biyu
